Өңдеу өнеркәсібінің дамуы Қазақстан экономикасының өсуіне айтарлықтай әсер ете алады және бүгінгі таңда бұл салаға жіті көңіл бөлінуде. 2024 жылы Мемлекет басшысының «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағыты» Жолдауында айтылған тапсырмаларын жүзеге асыру аясында отандық өндірісті қолдау бойынша маңызды жүйелі шаралар қолға алынды. Олардың қатарында заңнаманы жетілдіру, ұзақ мерзімді келісімдер мен офтейк-келісімшарттар жасау, сондай-ақ, өнеркәсіптің өсуі мен дамуын ынталандыруға бағытталған басқа да бастамалар бар. Бұл қадамдардың еліміздің экономикалық тәуелсіздігін нығайту және қазақстандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін стратегиялық маңызы зор.

Өнеркәсіптік саясат туралы Заңға сәйкес, Қазақстанның индустриялық саясатының мақсаты шикізаттық даму моделінен көшу арқылы бәсекеге қабілетті, жоғары технологиялық және экспортқа бағдарланған өнім өндірісін ұлғайту арқылы өңдеуші өнеркәсіптің тұрақты дамуын қамтамасыз ету болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшін экономиканы әртараптандыру және өнеркәсіптік өндірістің бәсекеге қабілеттілігін арттыру міндеттері тұр. Қайта өңдеуді тереңдетуге және жұмыс істеп тұрған өндіріс орындарын техникалық қайта жарақтандыруға ерекше көңіл бөлінуде. Бұл еңбек өнімділігін арттырып қана қоймай, қоршаған ортаға тигізетін кері әсерді азайтып, экологиялық тұрақты және тиімді саланы құруға ықпал етеді.

«Статистикаға сәйкес, өңдеу өнеркәсібі көлемі бойынша тау-кен өнеркәсібін қуып жетуде. Бұл әртүрлі алаңдарда жиі айтылып жүр. Дегенмен, еліміздің өңдеу өнеркәсібінің өсу әлеуеті орасан зор, алайда әлі де толық пайдаланылмай отыр. Мемлекеттік қолдаудың тиімді шараларының бірі кластерлік тәсілді дамыту болуы мүмкін», - деді «Атамекен» ҰКП Өңдеу өнеркәсібі департаментінің басқарушы директоры Алмат Асқар.

ҰКП қарашада Ұлттық палатаның шағын және орта бизнес өкілдерінің бірінші Форумында кластерлік тәсілді енгізу жөніндегі өз көзқарасымен бөлісті. Бұл ретте отандық кластерлердің мүмкіндіктерін көрсететін көрме ұсынылды. Қазірдің өзінде бұл тәсілді жүзеге асырудың сәтті мысалдары бар. Мәселен, Форумға қатысушылардың бірі отандық шикізатқа 5 пайыздық жеңілдіктің арқасында оның кәсіпорны алғаш рет қазақстандық катодтарды пайдалана отырып, бәсекеге қабілетті бағамен мыс штангасын шығаруды жолға қойғанын айтты.

Бұл кәсіпорынның табысты кластерлік тәсілінің тағы бір мысалы ретінде Қазақстанның ғылыми мекемелерімен бірлескен жоба болды. Оның аясында радиациялық модификацияланған оқшаулауы бар кабельдер шығарудың жаңа технологиялары енгізілді. Бұл қадам өнімнің сапасын арттырып қана қоймай, оның өзіндік құнындағы импорттық материалдардың үлесін айтарлықтай төмендетті. Нәтижесінде компания толығымен отандық шешімдерді ұсына бастады. Соның ішінде мұнайға батырылатын сорғыларға арналған кабельдер, күн энергиясы, жылжымалы құрам және уран өндіруге арналған қышқылға төзімді кабельдер. Кластерлік интеграцияның осы сәтті тәжірибесін сақтап қана қоймай, еліміздің экономикалық тәуелсіздігін нығайту мақсатында басқа салаларға таратып, белсенді түрде дамыту қажет.

Өңдеу өнеркәсібінің сарапшылары атап өткендей, кластерлік тәсілді енгізудің перспективалы салаларының бірі жеңіл өнеркәсіп болуы мүмкін. Мұнда барлық негізгі өндірістік циклдар – шитті мақта өсіруден қазақстандық мақтаны өңдеуге, маталар өндіруге және дайын өнімді тігуге дейін салынған. Дегенмен, көрмеге қатысушылар саланың салықтық жеңілдіктердің жоқтығы және реттелетін сатып алуда отандық өнімді пайдалануды бақылаудың жеткіліксіздігі сияқты белгілі бір қиындықтарға тап болғанын атап өтті. Сонымен қатар, көршілес елдерде сауда алаңдарына жеңілдіктер немесе субсидиялар беру және бөлшек сауда сөрелерінде орналастыру үшін OTӨ қолдауының табысты тәжірибесі бар.

«Кластерлік модельдің негізгі элементі жергілікті шикізат пен компоненттерді барынша пайдалану, кәсіпорындарды оқшаулауды арттыру, инновацияларды енгізу, өнімділікті арттыру, сондай-ақ, кәсіпорындардың айналасындағы сабақтас салаларды дамыту болуы тиіс. Бұл ретте жергілікті шикізатты пайдалану логистикалық шығындарды азайтады, сонымен қатар, сыртқы экономикалық ауытқуларға, соның ішінде валюта нарығындағы соңғы өзгерістерге төзімділікті арттырады», - деп жеткізді «Атамекен» өкілі.

Кластерлерді дамытуда ірі кәсіпорындардың рөлі де маңызды. Президенттің Жолдауында атап өтілгендей, мемлекет ірі кәсіпорындармен бірлесе отырып, реттеу, ынталандыру тетіктері арқылы елдегі өндірістік циклді қамтамасыз етуі тиіс. Өңдеу өнеркәсібі шикізатты жеткілікті мөлшерде және сәйкес бағамен алуы керек, ал, Қазақстанда одан әрі өңдеу және дайын өнімді өндіру үшін шикізаттың айтарлықтай қоры бар.

«Кластерлік тәсілді енгізу Қазақстан экономикасының барлық секторларына оң мультипликативті нәтиже береді, сондай-ақ, өңірлік экономикаларды әртараптандыруға мүмкіндік ашады. Бұл мемлекеттік органдардың заңнамалық қолдауын қажет етеді», - деді «Атамекен» ҰКП Өңдеу өнеркәсібі департаментінің басқарушы директоры – Алмат Асқар.